De directeur van het pensionaat was een klein en energiek baasje van eind in de zestig. Hij had voor de gelegenheid speciaal een zijden halsdoekje omgedaan en zijn zwarte lakschoenen uit de kast gehaald, want hij was in zijn nopjes met het culturele programma. Hij was erin geslaagd Georgi Zhzhonov ¹, gevierd acteur, bekend om zijn rollen als Michail Tulyev in de spionnenfilm Oshibka Residenta ² te pakken te krijgen voor een avtorski vetsjer ³.

De directeur had eerst de acteur voorgesteld en daarna een patriottisch lied gezongen om het publiek op te warmen. Waar normaal de synthesizerman zat, stond nu een tafeltje met een flesje spuitwater, een stoel en een microfoon. Achter de acteur strekten zich de lange tafels uit waar ’s ochtends het koud buffet op stond en waar nu nog de decoratieve flessen en glazen potten met opgelegde vruchten op stonden. Op de acteur was een schijnwerper gericht en in de zaal was het halfdonker, waardoor ik de schep salade Olivier ⁴ op mijn bord met moeite kon onderscheiden.

De zaal was gevuld met het geluid van vorken die over borden schraapten en het geroezemoes van stemmen achter de tafels. De oude acteur van bijna negentig jaar stond in het licht van de schijnwerper. Het licht scheen op de brug van zijn neus, viel over zijn nauwkeurig strikje en kraakwitte hemd en werd opgeslorpt door het zwart van zijn smoking.

Zhzhonov zette een leesbrilletje op en nam zijn papiertje met aantekeningen, maar liet het weer zakken. “Ik heb altijd geweigerd om in reclamefilms mee te spelen,” zei de acteur met een droevige stem. Hij keek de zaal rond, maar iedereen bleef rustig eten.

“Ik heb nooit in stadions opgetreden,” voegde hij eraan toe. Zijn stem, versterkt door de zilverkleurige microfoon waar zonet de muzikale begeleider van het pensionaat Russische klassiekers in had staan zingen, weergalmde door de aan kettingen opgehangen luidsprekers in de hoeken van de zaal en ging een gevecht aan met het geschraap en de honderdvijftig mensen die geconcentreerd aan hun voorgerecht bezig waren.

“Ik heb altijd geweigerd in restaurants op te treden,” benadrukte hij, omringd door de kookdampen van aardappelen en de rook van gebakken vlees. “Ik ben niet zo iemand,” zei hij. “Ik moet contact hebben met de mensen, dialoog. Hij ging de zaal rond met zijn grote ogen, waar jarenlang lijden in de Goelag⁵ en een zuur verdiende wijsheid in te bespeuren vielen.

Maar er volgde geen reactie. “En dat gaat niet wanneer iedereen aan het vreten is.”

De zaal viel stil. De vorken hielden op met schrapen, kaken stopten met kauwen en glazen bleven hangen halverwege hun traject. De diensters, die net varkenskoteletten met rijst en haché parmentier met zure room waren begonnen serveren, balanceerden onhandig hun plateaus. Maar toen begon iemand te klappen. De rest volgde enthousiast. De directeur keek de oude acteur beledigd aan. Maar Georgi Zhzhonov was onvermurwbaar. De rest van de avond droeg hij enkel nog kindergedichtjes voor.

Vond je dit leuk? Abonneer je op mijn nieuwsbrief: http://tinyletter.com/nicolasseveryns.

Deze term werd in 1960 voor het eerst gebruikt door literator Stanislav Rassadin, in het sovjettijdschrift Joenost’ en duidde op de naoorloogse generatie intellectuelen, die volop profiteerden van de оттепель (ottepel’, dooi), een korte periode van gedoogzaamheid, ingezet na het XX-ste partijcongres in 1956, toen Nikita Chroesjtsjov de personencultus rond Stalin veroordeelde (en zich meteen van een aantal geduchte concurrenten ontdeed).

Het voornaamste literaire werk uit die periode is natuurlijk ‘Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj’ van Aleksandr Solzjenitsin over het leven in een sovjetgevangenis.

Een ander werk dat zijn stempel drukt op die periode is ‘Kollegi’ van Vasilij Aksjonov (Василий Аксёнов – Коллеги, 1960). De verfilming van het boek werd in 1963 een groot succes. Ik heb het hier liggen in een Franse vertaling, gedrukt door een Franse communistische uitgeverij. Het is een ontroerend boek, als je over de enkele paragrafen obligate communistische retoriek heen leest, een beeldend geschreven portret van de Russische generatie twintigers in de jaren ’60, dezelfde generatie als de Amerikaanse beatniks. Terwijl beatniks wijn dronken uit 5-literflessen en in marihuanawalmen naar John Coltrane luisterden, waren deze kerels stuwdammen aan het bouwen in Siberië. Dat is ongeveer de teneur van het verhaal: idealisme en zelfverloochening. Lang geleden dat ik daar nog iets over gelezen had.

Aksjonov is gestorven in juli 2009. Hij heeft geen heldenbegrafenis gekregen (in het huidige Rusland krijgen alleen bandieten dat), want zijn relaties met het regime waren niet van de warmste. Als kind van een ‘vijand van het volk’ groeide hij eerst op in een weeshuis, om later zijn moeder, de schrijfster Evgenia Ginzburg, te vervoegen in het Siberische Magadan, die daar net een 10-jarige straf in de Goelag had uitgezeten. In 1980 werd hij het land uitgegooid, onder andere omwille van zijn deelname in de buitenlandse publicatie van de literaire almanak Metropol. Pas in 1990 kon hij naar Rusland terugkeren.

Toen ik in Moskou woonde, liep ik hem nu en dan tegen het lijf tijdens wandelingen met mijn gezin in de Neskoetjsnij Sad, het bos naast Gorki Park, waar hij langs de oevers van de Moskva placht te joggen. Ik leek de enige te zijn die hem herkende, ondanks de succesvolle verfilming van nog één van zijn romans, de Moskouse Saga, over de grote zuiveringen van Stalin in 1937-1938, en het feit dat zijn boeken in Rusland nog steeds als broodjes verkopen.